Hòn đảo cất giữ kho tàng văn hóa, lịch sử của nước Nhật

Những chiếc mặt nạ tại Nhật chủ yếu là vật trang trí và được bày bán tại các lễ hội và sự kiện ở đền thờ, hoặc dùng trong một số loại hình nghệ thuật như kịch sân khấu. Chúng mang muôn vàn dáng vẻ, hình dáng, màu sắc, gồm kiểu hiện đại và truyền thống.

Và mặt nạ xưa đều ẩn chứa những câu chuyện cổ với bí ẩn đằng sau khiến nhiều người phải rùng mình sợ hãi.

Mặt nạ còn được sử dụng cho các nghi thức và lễ hội để phục vụ hoạt động tín ngưỡng. Thông thường, chúng đại diện cho linh hồn, vị thần và sinh vật huyền bí để thể hiện không gian tâm linh, thần bí cũng như gìn giữ những truyền thống về tục lệ, phong tục cổ xưa của người Nhật, đất nước luôn coi trọng Thần linh. Qua đó truyền bá các câu chuyện, bài học của tổ tiên đến thế hệ con cháu sau này.

Những mặt nạ cổ làm từ nguyên liệu tự nhiên, được bảo quản tốt thì theo thời gian dần trở thành “tác phẩm nghệ thuật”, đồ cổ có giá trị tài sản cao, là đồ sưu tầm quý hiếm, thậm chí còn được trưng bày tại các bảo tàng trên khắp thế giới.

Mặt nạ truyền thống xứ Nhật không đơn giản chỉ là đồ trang trí mà còn thể hiện sự đa dạng, độc đáo cùng cái đẹp và “cái hồn” của dân tộc, gắn liền với lịch sử và văn hóa lâu đời của đất nước mặt trời mọc.

“Tengu - 天狗” là một sinh vật thần thoại được biết đến với cái tên "Thiên khuyển" hoặc "Thiên cẩu". Theo truyền thuyết xưa Tengu là quỷ đem đến rắc rối cho con người nhưng theo thời gian, quan niệm này dần bị bác bỏ. Tengu được nhân dân coi là vị thần hộ mệnh mang lại sự bình an và may mắn.

Hình dáng của Tengu ban đầu được mô tả là sinh vật giống chim nhưng sau này dần chuyển sang hình ảnh giống con người hơn với chiếc mũi dài. Mặt nạ Tengu được dùng trong các lễ hội, trang trí tại các ngôi đền chùa hay những cơ sở kinh doanh.

Kappa - 河童 là tiểu yêu quái sống dưới sông ở Nhật, hay tấn công con người và thích thách đấu vật Sumo, hình dáng của nó thường được miêu tả khác nhau theo các câu chuyện dân gian của từng địa phương. Mặt nạ Kappa mang màu xanh với chiếc mỏ lớn, đôi mắt sắc lạnh và tóc xù, hói ở giữa đầu.

Loại mặt nạ này thường được sử dụng trong nghi lễ Shinto với điệu nhảy Kagura để dâng lên các đấng Thần linh. Hoặc chúng được người dân dùng để hù dọa trẻ con không được đến những nơi sống suối nguy hiểm.

Theo quan niệm dân gian, cáo là sứ giả của Inari, là vị thần tượng trưng cho thần gạo, sự ấm no, thịnh vượng. Theo truyền thuyết xưa, cáo được miêu tả có khả năng thay đổi hình dạng, chuyên cải trang thành những người phụ nữ xinh đẹp để lừa gạt, dụ dỗ con người rơi vào cạm bẫy. Bên cạnh đó, cáo cũng được biết với hình ảnh vị thần nhân từ, được người dân tôn thờ.

Hyottoko và Okame đều là mặt nạ truyền thống thiết kế kiểu mặt người.

Mặt nạ “Hyottoko - 火男” thường được xuất hiện trong các vở diễn, phim ảnh với tạo hình nhân vật hài hước, gây cười cho công chúng.

Truyền thuyết về Hyottoko có nhiều dị bản tùy theo từng vùng miền. Ở tỉnh Iwate, Hyottoko là cậu bé mang khuôn mặt cười có thể tạo ra vàng qua rốn của mình. Hay nơi khác thì kể Hyottoko là đứa trẻ chuyên dùng ống tre để thổi lửa trong bếp.

Hyottoko còn được người dân xem là vị thần mang tiếng cười cho trẻ em, để quên đi nỗi đau khổ nơi dương gian. Hay là thần lửa mang đến sự thịnh vượng, ấm no.

Mặt nạ Hyottoko có khuôn miệng tròn, lệch một bên, đôi mắt to và lồi, thể hiện không đối xứng về kích thước. Mặt nạ này ngoài dùng để biểu diễn, đại diện cho chú hề hay nhân vật hài hước còn được đặt trong nhà và được cho là mang lại may mắn. Ngoài ra, những chiếc mặt nạ này còn có khăn choàng quanh đầu.

Còn Okame - 阿亀 là phiên bản nữ của Hyottoko, mang khuôn mặt của một bà già, sở hữu đôi má tròn, đôi mắt nhỏ, đôi môi cười và lúm đồng tiền. Okame được coi là mang lại may mắn và tốt lành, thường được thấy trong các cơ sở kinh doanh và nhà ở.

Mặt nạ Okame còn được gọi với nhiều tên như “nữ thần má hồng” hay “khuôn trăng đầy đặn”. Trong truyền thuyết, Okame là vị thần của hôn nhân, sinh sản, sự thuận lợi trong học hành, công việc.

Chuyện xưa lưu truyền rằng Okame là người phụ nữ sống vào khoảng thế kỷ 13, kết hôn với một thợ mộc, họ sống ở Kyoto. Một ngày kia, Okame đã phát hiện ra một trong những trụ cột tại ngôi đền do chồng cô làm quá ngắn để đỡ mái đền. Thế nên cô đã nghĩ ra giải pháp sử dụng giá đỡ trang trí để lấp đầy lỗ hổng đó, việc này đã cứu được chồng cô nhưng lại vô tình đẩy Okame vào bể khổ. Thời điểm ấy xã hội không chấp nhận nữ giới vượt mặt, giỏi giang hơn đàn ông vì vậy Okame đã tự sát.

Tuy nhiên chuyện Okame giỏi hơn chồng vẫn lọt ra ngoài, nhưng cũng không ai tiếc thương đến việc cô đã tự tay kết liễu cuộc đời mình. Đây cũng là lý do giải thích cho việc có những mặt nạ Okame mang màu nhợt nhạt, trắng bệch như người chết.

Mặt nạ quỷ Oni thường mang gương mặt đỏ nổi bật, có hai sừng trên đầu, hàm răng sắc nhọn và đôi mắt màu vàng. Trong thực tế, mặt nạ Oni có nhiều kiểu dáng, từ vui nhộn, thân thiện đến hung dữ, kỳ dị và đáng sợ.

Chúng được dùng tại các mùa lễ hội tại vùng nông thôn. Dân làng mang mặt nạ Oni chạy quanh những nẻo đường, làm trò quậy phá. Vào ngày lễ Setsubun, người lớn đeo mặt nạ để dọa con trẻ và đám trẻ ném hạt đậu đáp trả như để xua đuổi tà ma, không làm điều xấu, cầu mong vụ mùa bội thu.

Hannya là phiên bản nữ của Oni, mang gương mặt quỷ chứa chất đầy sự oán hận, ghen tuông. Dựa trên truyền thuyết, Hannya là một người phụ nữ đã thành quỷ vì bị sự hận thù xâm chiếm lấy linh hồn.

Mặt nạ Hannya thường dùng trong các vở kịch Noh là Aoi no Ue và Dojoji. Mặt nạ Noh theo truyền thống được làm bằng cây bách Nhật Bản, phủ một lớp sơn và sau đó phủ một lớp sơn mài. Chúng có đặc điểm phản chiếu ánh sáng, tạo ra vô số sắc thái biểu cảm.

Gigaku - 伎楽 là loại hình nghệ thuật biểu diễn cổ nhất trong lịch sử Nhật Bản, có từ thế kỷ thứ 7 và du nhập từ Đông Nam Trung Quốc. Trong Gigaku thường dùng mặt nạ gỗ với nhiều hình dạng khác nhau, thể hiện nhiều kiểu nhân vật. Loại mặt nạ này được coi là tác phẩm nghệ thuật bởi cách chạm khắc tinh tế, đẹp đẽ với từng chi tiết, hoa văn trên gỗ.

Ngoài ra thì Kabuki cũng là một hình thức biểu diễn sân khấu cổ điển và sử dụng nhiều loại mặt nạ truyền thống. Màu sắc của từng loại mặt nạ tùy thuộc vào từng mùa và thời điểm trong năm. Mùa hè và xuân thì được trang trí với phong cách sặc sỡ hơn còn mùa thu hay đông lại mang sắc thái u ám, chất màu nhạt, thiết kế có phần đáng sợ hơn tùy theo từng đặc điểm của mỗi nhân vật trong vở kịch.

Trong những thế kỷ tiếp theo, truyền thống đeo mặt nạ ở xứ Phù Tang đã có một bước ngoặt thú vị. Người dân từ trào lưu đeo mặt nạ bằng gỗ, sứ sặc sỡ đã chuyển mình sang sử dụng khẩu trang. Đây là một loại “mặt nạ” đơn giản, trở thành xu hướng và là “vật bất ly thân” hiện nay trong thời kỳ dịch bệnh Covid.

Người Nhật có thói quen dùng khẩu trang để phòng ngừa cảm lạnh, bệnh truyền nhiễm, dị ứng virus hay thời tiết và nguyên nhân sâu xa là tránh ánh nhìn soi mói của bàn dân thiên hạ. Nhiều người không tự tin để mặt mộc nơi công cộng, đây là lý do tại sao một số phụ nữ Nhật hay đeo khẩu trang khi ra ngoài.