Hòn đảo cất giữ kho tàng văn hóa, lịch sử của nước Nhật

Những bằng chứng khảo cổ cho thấy con người đã có mặt trên đảo Sado từ 10.000 năm trước. Trong huyền thoại lập quốc của Nhật Bản, Kojiki (Cổ Sự Ký – cuốn sách lịch sử lâu đời nhất của nước Nhật) ghi chép rằng Sado là hòn đảo thứ bảy của đất nước mặt trời mọc, còn trong Nihonshoki (Nhật Bản Thư Kỷ), đây là hòn đảo thứ năm được ra đời, cùng với hòn đảo sinh đôi của nó là Oki.

Bên cạnh việc là chốn lưu đày những nhân vật quan trọng, Sado còn có một giai đoạn lịch sử vô cùng thịnh vượng, gắn liền với thứ kim loại quý: vàng.

Năm 1601, mỏ vàng được phát hiện trên đảo Sado và Tướng quân Tokugawa Ieyasu đã tiến hành khai thác, kiểm soát trực tiếp mỏ vàng này. Nó trở thành nguồn hỗ trợ tài chính đặc biệt quan trọng cho Mạc phủ Tokugawa - đến nay là chính quyền lâu dài và ổn định nhất trong lịch sử Nhật Bản với 260 năm trị vì.

Tiến sĩ Miles Oglethorpe, Chủ tịch Ủy ban Quốc tế về Bảo tồn Di sản Công nghiệp (TICCIH) đã đến Đảo Sado trong giai đoạn các mỏ vàng ở đây chuẩn bị đề cử Di sản UNESCO. Ông cho biết một trong những sản phẩm đặc biệt nhất của đảo trong thời Edo là “koban”, đồng tiền vàng hình bầu dục được giao dịch đầu tiên ở Nhật Bản và sau đó là trên toàn thế giới.

Bấy giờ, chất lượng vàng của các mỏ ở Sado được ca ngợi vì độ tinh khiết, chứa tỷ lệ rất thấp các kim loại khác như đồng, làm tăng trọng lượng carat và do đó làm tăng giá trị của vàng.

Oglethorpe nói thêm: “Vào đầu thế kỷ 17, Nhật Bản chiếm tới 1/5 nguồn cung vàng của thế giới, hơn một nửa trong số đó được cho là có nguồn gốc từ Sado. Một cái nhìn sơ lược về ngành địa chất của Nhật Bản cho thấy Nhật có rất nhiều mỏ vàng, nhưng không có mỏ nào mang lại sản lượng lớn như vậy.”

Tổng cộng có 55 mỏ trên Đảo Sado khai thác, sản xuất vàng, bạc và các kim loại khác, trong đó ba mỏ chính bao gồm: Mỏ vàng Nishimikawa, Mỏ bạc Tsuruko, Mỏ vàng và bạc Aikawa. Chúng được gọi chung là "Mỏ vàng Sado" (Sado Kinzan) hoặc “Mỏ vàng và bạc Sado” (Sado Kinginzan). Trong suốt 400 năm kể từ thời Edo, nơi đây đã sản xuất 78 tấn vàng và 2.330 tấn bạc.

Vàng từ Sado đã hỗ trợ cho nền văn hóa và nghệ thuật quyến rũ của thời Edo (1603-1868). Ngày nay, chúng ta có thể lần theo dấu vết của thời kỳ này khi tìm đến đền Toshogu ở Nikko - nơi được trang trí lộng lẫy bằng vàng, hay Lâu đài Nijo-jo ở Kyoto cũng là một công trình văn hóa giá trị khác.

Một sự trùng hợp kỳ lạ là khi thời đại Edo sắp kết thúc thì tình hình tài chính của mỏ vàng cũng dần sa sút. Khi thời đại Minh Trị mở ra và Nhật Bản bắt đầu gia nhập hàng ngũ các cường quốc của thế giới, đảo Sado bị bỏ lại phía sau cùng với những mỏ vàng của mình.

Ngày nay, du khách có thể tìm về thời hoàng kim của Sado tại khu vực quận Aikawa, nơi từng sở hữu mỏ vàng và bạc lớn nhất thời Edo. Nơi đây từng chỉ có khoảng chục ngôi nhà nằm dọc theo bờ biển trước khi mỏ vàng được phát hiện, nhưng rồi dân số gia tăng nhanh chóng, có thời điểm lên tới 50.000 người vào những năm 1610, 1620.

Ngày nay, mỏ vàng được mở cửa cho khách tham quan với một bảo tàng trưng bày và giới thiệu về hoạt động của Sado Kinzan khi xưa. Tuy nhiên, điểm thu hút nhất phải kể đến hai cung đường đi bộ qua các hầm mỏ khai thác.

Lộ trình đầu tiên – Sodayu Mine Course – đi qua một số đường hầm từ thời Edo đã được khôi phục, với các mô hình kích thước thật của công nhân mỏ được bố trí để tái hiện hoạt động khai thác. Ở đây còn có các biển báo song ngữ cung cấp thêm thông tin chi tiết về điều kiện làm việc nặng nhọc cũng như các công cụ và kỹ thuật khai thác vàng thời bấy giờ.

Lộ trình thứ hai – Island Mirrorge Course – tập trung vào mỏ Doyu, dẫn qua các hầm mỏ mới được khai thác từ thời Minh Trị cho đến khi ngừng hẳn hoạt động vào năm 1989. Khu vực này trưng bày các công cụ, máy móc và kỹ thuật khai thác của thời hiện đại.

Gần đó là di tích mỏ lộ thiên Doyu-no-warito, một địa điểm mang tính biểu tượng của Đảo Sado. Ban đầu nơi đây chỉ có một đỉnh núi duy nhất, nhưng việc khai thác quặng của Mỏ vàng và bạc Aikawa đã làm biến đổi cảnh quan, khiến ngọn núi bị chia cắt (wari – 割り) thành hình chữ V. Vết nứt ở giữa có chiều rộng khoảng 30m và chiều sâu 74m.

Ngoài ra còn một địa điểm thú vị thường được nhắc đến như phiên bản đời thực của lâu đài trong bộ phim “Laputa: Castle in the Sky”, đó là nhà máy Kitazawa Fuyu Senkouba. Nhà máy này được xây dựng vào năm 1938, sử dụng phương pháp tuyển nổi (flotation method) để lọc quặng và có công suất xử lý hơn 50.000 tấn mỗi tháng - cao nhất phương Đông vào thời điểm đó.

Khi đến với Sado, du khách không nên bỏ qua một địa điểm mang đầy nét hoài cổ. Nép mình trong một thung lũng hẹp ở mũi Tây Nam của hòn đảo, làng Shukunegi ở quận Ogi được biết đến như trung tâm của ngành công nghiệp đóng tàu khi xưa.

Vào thời Edo, những con tàu gỗ lớn xuất phát từ Kyoto hoặc Osaka, băng qua Biển Nhật Bản để vận chuyển và buôn bán hàng hóa qua nhiều bến cảng. “Kitamaebune - 北前船” chính là tên gọi chung của chúng.

Có hai tuyến đường giao thương được quản lý bởi Mạc phủ. Tuyến đường đi về phía Tây xuất phát từ Sakata, tỉnh Yamagata đến Osaka, qua Biển nội địa Seto giữa Honshu và Shikoku, sau đó đi về phía Đông đến Edo. Tuyến đường đi về phía Đông xuất phát từ Sakata qua eo biển giữa Honshu và Hokkaido, sau đó đi về phía Nam đến Edo.

Khi toàn bộ đảo Sado - nơi khai thác, sản xuất vàng và bạc, trở thành một “tenryou - 天領” (vùng đất nằm dưới sự kiểm soát trực tiếp của Mạc phủ), cảng Ogi được thêm vào danh sách bến cảng trên tuyến đường đi về phía Tây vào năm 1672.

Làng Shukunegi nằm sát bên làng Ogi, nơi có bến cảng, theo đó đã trở thành địa điểm tập trung của nhiều thợ đóng tàu lành nghề, tiếng tăm về kỹ thuật của họ thậm chí còn vượt ra ngoài phạm vi hòn đảo. Toàn bộ ngôi làng trở thành cơ sở đóng tàu và phát triển thịnh vượng nhờ đội ngũ thợ mộc, thợ rèn cùng thủy thủ. Người ta còn đồn rằng một phần ba của cải tại Sado lúc bấy giờ tập trung ở Shukunegi. Sự thịnh vượng này kéo dài khoảng 100 năm, từ năm 1750 đến năm 1850.

Ngày nay, những dãy nhà được dựng lên bởi kỹ thuật lành nghề của các thợ đóng tàu ở Shukunegi đã được chỉ định là Khu vực bảo tồn quan trọng cấp quốc gia dành cho các tòa nhà và kiến trúc truyền thống. Những con đường hẹp tựa mê cung chằng chịt kết nối ngôi làng, và hiện tại vẫn còn hơn 100 căn nhà gỗ kiểu cũ được bảo tồn qua năm tháng.

Bức tường bên ngoài những ngôi nhà này được làm bằng gỗ có thớ dọc gọi là “tsutsumi-ita” (ván bọc) để bảo vệ chúng khỏi những cơn gió mạnh từ Biển Nhật Bản. Trái ngược với vẻ đơn giản bên ngoài, bên trong căn nhà được thiết kế cầu kỳ với nhiều lớp sơn mài.

Ba trong số những ngôi nhà được xây dựng từ đầu đến giữa thế kỷ 19 có mở cửa cho công chúng tham quan (cần trả phí), giới thiệu đến du khách lịch sử của ngôi làng nhỏ, nơi tất cả cư dân đều tham gia vào các công việc liên quan đến đóng tàu và vận chuyển.