Sofubi: Khi đồ chơi hóa nghệ thuật

Sofubi là gì?

Sofubi (ソフビ) là từ chỉ một loại đồ chơi nhựa vinyl mềm có nguồn gốc từ xứ Phù Tang. Thuật ngữ này là cách viết tắt của “sofuto biniru” (ソフトビニル) hay “soft vinyl” trong tiếng Anh.

Nguồn gốc của Sofubi

Vào những năm 50, các nhà sản xuất đồ chơi ở Nhật đã bắt đầu thử nghiệm vật liệu nhựa vinyl mềm với mục đích tạo ra những sản phẩm bền có giá cả phải chăng hơn.

Đến thập niên 60, nhân vật “vua quái vật” Godzilla trở nên nổi tiếng và phổ biến ở Nhật, làm dấy lên “cơn sốt Kaiju”. 

Đồ chơi bằng nhựa vinyl mềm (PVC - polyvinyl clorua) là thứ hoàn hảo để bắt trọn từng chi tiết về hình dáng, kết cấu của Kaiju (quái vật) và các nhà sản xuất dễ dàng biến chúng thành một trong những món đồ chơi phổ biến nhất lúc bấy giờ.

Trẻ em sưu tầm những món đồ chơi có hình “vua quái vật”, và mô hình Sofubi Godzilla ra đời vào năm 1966 đã trở thành mặt hàng đắt khách thời điểm đó. Marusan Corporation – nhà sản xuất món đồ chơi trên được cho là nơi sản sinh ra những Sofubi đầu tiên tại xứ hoa anh đào.

Trong suốt những năm 70 đến thập niên 80, thể loại siêu anh hùng Tokusatsu trở thành xu hướng mới. Những nhân vật Kamen Rider và Ultraman đã làm gia tăng thêm sự nổi tiếng của Sofubi.

Nét đặc sắc của đồ chơi Sofubi

Sofubi có phong cách độc đáo, gợi lên nét thẩm mỹ cổ điển của Nhật giai đoạn những năm 1960-1980. Loại đồ chơi này được chia làm 2 nhóm chính:

- Dòng SFX được lấy cảm hứng từ nhân vật giả tưởng trong phim ảnh, hoạt hình, truyện tranh, tiểu thuyết, trò chơi điện tử.

- Dòng thiết kế riêng mang tính độc quyền, không sao chép từ nhân vật có sẵn.

Sofubi dẻo và linh hoạt, mềm và có tính đàn hồi cao hơn, không cứng và giòn như đồ chơi nhựa truyền thống. Chúng có độ bền cao theo thời gian nên không chỉ để chơi mà còn dùng làm đồ trưng bày, lưu niệm qua hàng thập kỷ.

Khác với hầu hết các loại đồ chơi khác, Sofubi không phải là sản phẩm sản xuất hàng loạt. Thay vào đó, chúng được làm thủ công bởi những nghệ nhân có kinh nghiệm lâu năm trong nghề. 

Quá trình tạo nên Sofubi tiêu tốn nhiều thời gian, công sức khi đòi hỏi sự tập trung và tỉ mỉ xuyên suốt nhiều công đoạn. Vì vậy, Sofubi thường được bán với số lượng giới hạn và có giá thành cao.

Nói về giá thành của Sofubi, độ chi tiết và kích thước là hai yếu tố quan trọng. Những Sofubi có nhiều chi tiết phức tạp, được thiết kế riêng với kích thước lớn, thuộc dòng sản phẩm độc quyền thì có giá rất cao, lên đến hàng triệu đồng mỗi chiếc.

Về bao bì, sản phẩm Sofubi thường được bày bán trong túi nhựa trong suốt. Mục đích của việc này là để khách hàng chú ý đến sản phẩm, giảm giá thành sản xuất cũng như giúp người chơi dễ bảo quản, trưng bày Sofubi mà họ yêu thích.

Sofubi được tạo ra như thế nào?

Quá trình tạo ra Sofubi khá phức tạp, đầu tiên nghệ nhân sẽ thiết kế, phác thảo nhân vật theo cách vẽ truyền thống hoặc bằng công cụ đồ họa kỹ thuật số. Sau đó bản thiết kế sẽ được chuyển thành mô hình bằng sáp.

Ở bước tiếp theo, mô hình sáp được được dùng để tạo ra khuôn kim loại của đồ chơi theo phương pháp mạ điện. Phần sáp sau đó được nấu chảy và loại bỏ khỏi khuôn.

Kế đến một quy trình gọi là đúc quay được áp dụng: đổ nhựa vinyl lỏng vào khuôn kim loại ở trên; đặt khuôn này vào một máy quay ly tâm để loại bỏ bọt khí, đồng thời giúp phân bố đều vinyl đến mọi góc cạnh của khuôn. Hoặc nếu không sử dụng máy quay ly tâm thì khuôn chứa vinyl sẽ được đặt vào buồng chân không để loại bỏ bọt khí.

Khuôn chứa vinyl tiếp tục được cho vào một bể hóa chất ở nhiệt độ 200 độ C. Sau một lúc thì nhấc khuôn ra và đổ phần vinyl thừa vào thùng chứa để tái sử dụng, rồi nhúng khuôn vào bể nước lạnh để làm nguội, giúp nhựa cứng lại hoàn toàn.

Vinyl sau khi đông cứng sẽ được lấy khỏi khuôn. Đến bước này, nghệ nhân sẽ hoàn thiện Sofubi với các bước cắt gọt, sơn vẽ để tạo nên nét độc đáo, riêng biệt của từng món đồ chơi. Với những món phức tạp, các chi tiết có thể được làm riêng lẻ sau đó ráp lại ở bước này.

Tại sau Sofubi lại được ưa chuộng?

Có nhiều lý do khiến Sofubi trở thành sản phẩm chiếm trọn con tim khách hàng. Chúng mang thiết kế hoài cổ, độc đáo và ẩn chứa nét đặc sắc riêng so với các loại đồ chơi nhựa khác.

Nhiều Sofubi được làm thủ công, có thiết kế rất chi tiết và phức tạp nên chúng được xem như tác phẩm nghệ thuật mà những ai sở hữu cũng đánh giá cao. 

Một lý do khác cho sự thành công của Sofubi là tính hiếm của chúng. Với việc sản xuất thủ công, đề cao sự sáng tạo độc quyền nên nhiều lô Sofubi chỉ sản xuất giới hạn số lượng.

Thế nên chúng rất hiếm và những người hâm mộ cuồng nhiệt luôn thích thú với cảm giác hồi hộp khi săn lùng và sưu tầm loại Sofubi này.

Nhiều nhà sưu tầm cũng đánh giá cao ý nghĩa văn hóa của Sofubi. Chúng có nguồn gốc từ văn hóa đại chúng với sự ảnh hưởng của thể loại phim ảnh về Kaiju hay Tokusatsu, gắn liền với tuổi thơ của thế hệ 8X, 9X.

Ngày nay với xu hướng retro (phục cổ) đang thịnh hành trong giới trẻ thì Sofubi càng trở nên phổ biến và được ưa chuộng. Người trẻ tìm đến Sofubi để hướng ứng xu hướng, còn với người trưởng thành, Sofubi gợi nhắc đến những món đồ chơi thời thơ ấu.

Nghề làm Sofubi

Người làm ra Sofubi được gọi là nghệ nhân. Để theo đuổi công việc tạo ra những món đồ chơi nhựa này, phải có lòng nhiệt huyết, sự chăm chỉ, cần mẫn và tình yêu với nghệ thuật thì mới có thể bám trụ lâu dài.

Manabu Takeo, một nhà sản xuất Sofubi cho biết: “Đồ chơi nhựa ở nước ngoài như tại Trung Quốc thường làm ra theo khuôn có sẵn và tự động với dây chuyền sản xuất lớn. Ở Nhật, các nghệ nhân làm thủ công tỉ mỉ với từng chi tiết, gắn kết chúng lại với nhau thành một tác phẩm Sofubi hoàn chỉnh, đẹp mắt trong từng chi tiết”.

Các nghệ nhân sẽ có xưởng chế tác riêng hoặc làm việc, hợp tác với các công ty sản xuất đồ chơi, như Medicom Toy - được thành lập bởi Tatsuhiko “Ryu” Akashi vào năm 1996.

Sự thành công của mỗi nghệ nhân Sofubi được đánh giá theo số lượng sản phẩm tiêu thụ, giải thưởng của giới chuyên môn, mức độ ưa chuộng của công chúng, đặc biệt là dân sưu tầm. 

Những Sofubi do nghệ nhân sáng tạo, thiết kế độc quyền luôn được đánh giá cao và họ còn thu thêm lợi nhuận từ những sản phẩm ăn theo Sofubi đó.

Như Ayako Takagi, cô đã tạo ra nhân vật Uamou và gặt hái nhiều thành công khi sản xuất phụ kiện, đồ trang sức và hàng trăm Sofubi mang hình đại diện Uamou.

Không chỉ là đồ chơi

“Dân chơi” trong giới “art toys” nói rằng sở hữu Sofubi có nghĩa là sở hữu tác phẩm nghệ thuật đặc biệt mà không dễ gì có được. 

Về bản chất Sofubi không chỉ là đồ chơi dành cho trẻ em mà là một hình thức nghệ thuật được thiết kế và tạo ra thông qua một quá trình nghiêm ngặt, bởi những nghệ nhân lành nghề.

Nhiều Sofubi được các nhà sưu tầm truy tìm như những báu vật quý hiếm. Chúng được bán ở các tiệm đồ cũ hoặc xuất hiện ở các phiên đấu giá với giá bán lại cực cao.

Sofubi còn được công nhận tính nghệ thuật qua các cuộc thi thiết kế hoặc được trưng bày tại các bảo tàng danh giá.

Như Candie Bolton - người sáng tạo ra Bakekujira đã đoạt giải Sofubi xuất sắc nhất của năm ở Giải thưởng Thiết kế đồ chơi năm 2017. Hay Imu Imu Uamou, một biến thể của nhân vật Uamou nổi tiếng của Ayako Takagi, đã được trưng bày tại các bảo tàng ở Tokyo và Thượng Hải.

Sofubi là những gì các nhà sưu tập đang tìm kiếm để đại diện cho chính họ. Và khi người nghệ sĩ tạo ra một món đồ chơi Sofubi, đó là khi một phần tâm hồn, trí tuệ của họ được thể hiện với nguồn cảm hứng sáng tạo.

Ảnh hưởng đến văn hóa đại chúng

Làn sóng “art toys” đang ngày càng lan rộng trong giới trẻ và là một trong những xu hướng thịnh hành hiện nay. Sofubi cũng vậy khi được người trẻ rất mực ưa chuộng, săn lùng và trở thành đồ vật thể hiện cho văn hóa đại chúng Nhật Bản.

Sofubi nổi lên với sự trỗi dậy của quái vật Kaiju mà biểu tượng là Godzilla, kéo theo các xu hướng khác như siêu anh hùng với Ultraman và Kamen Rider hay những chú robot to đùng của Gundam và Macross. Văn hóa dân gian cũng được sử dụng trong sáng tạo Sofubi như maneki neko (mèo may mắn) hay yokai (yêu quái).

Cho đến thập niên 90, sự bùng nổ trong thiết kế, sáng tạo với những nhân vật mới trong Sofubi đã bắt đầu với ảnh hưởng của thời trang đường phố quanh khu vực Ura-Harajuku.

Các thương hiệu như Bounty Hunter đã bán được số lượng lớn loại đồ chơi này với những thiết kế nhân vật mới mẻ, độc đáo. Chúng dần biến thành những món đồ phụ kiện phù hợp với phong cách đường phố năng động, cá tính của giới trẻ.

Sáng tạo nghệ thuật với Sofubi trở thành một xu hướng văn hóa được đông đảo những người trẻ yêu nghệ thuật theo đuổi, hưởng ứng để sống cùng với đam mê, sở thích và làm giàu từ nó. Còn với người sưu tầm, những món đồ chơi này là thứ nghệ thuật mang đến cho họ niềm vui tinh thần.