Ngày nay, nước tăng lực đã trở thành thức uống quen thuộc được nhiều người lựa chọn để duy trì sự tỉnh táo, tập trung và tiếp thêm năng lượng cho cơ thể. Trong các nhãn hiệu nước tăng lực hiện có trên thị trường, Lipovitan đến từ đất nước Mặt trời mọc có lẽ là một cái tên xuất hiện trong tâm trí nhiều người dân Việt Nam, đặc biệt là thế hệ 8X, 7X đổ về trước. Liệu bạn có bất ngờ khi biết Lipovitan là loại nước tăng lực chính thức đầu tiên trên thế giới và có nguồn gốc ra đời gắn liền với giai đoạn tăng trưởng kinh tế thần kỳ của Nhật thời hậu Thế chiến II?
Trong lịch sử, con người đã tìm kiếm, khám phá ra nhiều loại thức uống khác nhau để vượt qua mệt mỏi và mang lại sự tập trung, có thể kể đến trà, cà phê hay nước ngọt... Quay trở lại năm 1886, khi Tiến sĩ John Pemberton đang nghiên cứu một loại thuốc bổ cho chứng buồn nôn và ợ chua, ông đã bất ngờ phát minh ra thức uống huyền thoại Coca-Cola. Vào thời điểm đó, nó được pha chế với sự kết hợp của hạt kola chứa caffeine và chiết xuất từ lá coca (chứa cocain) để tăng cường năng lượng cho cơ thể. Mặc dù thu hút sự chú ý của mọi người, Coca-Cola không được xem là loại nước tăng lực đầu tiên. Ngoài ra, công ty đã không chịu nổi áp lực của chính phủ và phải sửa đổi công thức của mình để không chứa cocaine vào năm 1904.
Ở Anh, Lucozade Energy lần đầu được giới thiệu vào năm 1927 bởi một dược sĩ đến từ Newcastle, William Walker Hunter, như một thức uống sử dụng tại bệnh viện để "hỗ trợ phục hồi". Đến đầu những năm 80, nó được quảng bá là một thức uống để "bổ sung năng lượng đã mất".
Vào năm 1949, Tri-City Beverage có trụ sở tại Chicago, Hoa Kỳ đã ra mắt một loại đồ uống "tăng cường năng lượng" có tên là Dr. Enuf, chứa vitamin B, caffeine và đường mía. Dr. Enuf hiện vẫn đang được sản xuất tại thành phố Johnson, bang Tennessee và được bán khá thưa thớt trên toàn quốc.
Tuy nhiên, phải mãi đến năm 1962, loại nước tăng lực chính thức đầu tiên mới được ra đời bởi “cha đẻ” là Tập đoàn Dược phẩm Taisho, Nhật Bản.
Sau Thế chiến II, Nhật Bản bước vào thời kỳ phát triển kinh tế thần kỳ với tốc độ tăng trưởng đạt mức kỷ lục, đưa đất nước Mặt trời mọc trở thành một trong những nền kinh tế hàng đầu thế giới. Sở dĩ được gọi là “thần kỳ” vì từ vị thế một nước thua trận bị tàn phá nặng nề bởi chiến tranh, Nhật Bản đã thay đổi hoàn toàn diện mạo kinh tế của mình chỉ trong vài thập kỷ, khiến cộng đồng quốc tế ngỡ ngàng. Người Nhật khi ấy tràn đầy hy vọng và quyết tâm, họ sẵn sàng làm việc thâu đêm để cống hiến cho sự phát triển chung của doanh nghiệp và xã hội.
Để đáp ứng nhu cầu làm việc kéo dài của người lao động thời bấy giờ, vào năm 1962, Tập đoàn Dược phẩm Taisho đã ra mắt Lipovitan D, một loại thức uống để tăng cường chức năng thể chất và tinh thần với thành phần chính là taurine cùng các loại vitamin nhóm B.
Tiền thân của Lipovitan D là sản phẩm Lipovitan gồm hai dạng: viên và ống, trong đó dạng thuốc ống là sản phẩm được nhiều người ưa chuộng, có chứa taurine và các hoạt chất giúp bổ sung dinh dưỡng. Ông Shokichi Uehara, Chủ tịch Tập đoàn Taisho vào thời điểm đó có niềm tin mạnh mẽ rằng: “Việc cải tiến dung dịch Lipovitan để dễ uống hơn sẽ giúp duy trì sức khỏe của mọi người và khiến họ hạnh phúc”. Vì vậy, để biến nó trở thành loại thức uống thơm ngon, hấp dẫn, ông Uehara đã có ý tưởng pha loãng, tăng kích thước của ống thuốc, đồng thời thêm vào hương vị dễ uống, dẫn đến sự ra đời của chai Lipovitan D 100ml.
Kể từ khi ra đời vào năm 1962 đến nay, Lipovitan luôn gắn liền với họa tiết bánh răng, vốn gợi lên hình ảnh "sức sống", "cuộc cách mạng kỹ thuật" hay biểu tượng cho việc "bơm chất độc ra ngoài cơ thể"; màu xanh lam đại diện cho "đồ uống" và mang đến "cảm giác mát mẻ".
Thành phần chính của Lipovitan D là taurine, một hợp chất được hai nhà khoa học người Đức Friedrich Tiedemann và Leopold Gmelin phát hiện trong mật bò vào năm 1827. Cái tên của hợp chất này bắt nguồn từ tiếng Hy Lạp “Tauros”, có nghĩa là trâu hoặc bò.
Taurine là một loại axit amin tồn tại trong não, tim và gan, được cho là có chức năng duy trì trạng thái ổn định trong cơ thể. Nói cách khác, chức năng cơ bản của Lipovitan D là phục hồi cơ thể mệt mỏi nhờ tác động của taurine.
Công ty Dược phẩm Taisho giải thích rằng dòng Lipovitan hoạt động dựa trên "chu trình năng lượng" giúp chuyển hóa hiệu quả các chất dinh dưỡng thành năng lượng, có tác dụng làm giảm và chống mệt mỏi. Chu trình năng lượng là một hệ thống chuyển hóa đường, lipid và protein thành năng lượng cần thiết cho các hoạt động sống. Vì taurine hoạt động trên lipid, nó được cho là có liên quan đến quá trình đốt cháy chất béo và kích hoạt chuyển đổi năng lượng.
Kể từ sau khi được đưa vào sản phẩm Lipovitan, taurine trở thành hợp chất được sử dụng trong nhiều loại nước tăng lực thế hệ sau như Red Bull, Rockstar hay Monster.
Sau khi ra đời, Lipovitan D nhanh chóng trở nên phổ biến tại xứ sở Mặt trời mọc và lan tỏa ra nhiều nước trên thế giới. Khi lần đầu tiên ra mắt tại Nhật Bản, giá của Lipovitan D là 150 yên. Vào năm 1955, giá của một chai sữa là 18 yên, giá mở cửa của taxi (giá cước cố định phải trả khi lên taxi) là 80 yên. Có thể thấy, một chai Lipovitan D có giá khá cao so với mặt bằng chung, nhưng lại được đón nhận rộng rãi bởi đáp ứng được nhu cầu và xu thế của thời đại: một loại thức uống giúp đánh thức sự tỉnh táo, tái tạo năng lượng nhanh chóng.
Ngoài ra, việc lựa chọn cầu thủ bóng chày nổi tiếng Sadaharu Oh làm gương mặt quảng cáo vào năm 1963 cũng tạo ra một cú hích mạnh mẽ cho Lipovitan. Năm 1962, tài năng của ông vua home-run bắt đầu nở rộ với 38 cú ăn điểm trực tiếp. Năm 1964, Sadaharu ghi 55 cú home-run trong một mùa giải, kỷ lục này mãi đến năm 2002 mới bị san bằng bởi vận động viên người Venezuela, Alex Cabrera. Huyền thoại vẫn tiếp tục gắn bó với những quảng cáo của Lipovitan từ năm 1963 cho đến năm 1971. Ngày ấy, người ta đồn rằng, mỗi khi Sadaharu Oh đánh một cú home-run, doanh số Lipovitan D tại cửa hàng sẽ tăng gấp đôi.
Lipovitan cũng mở đường cho một phương thức bán hàng mới khi đưa vào hệ thống các tủ trữ lạnh, giúp người tiêu dùng có thể thưởng thức một loại thức uống mát lạnh mọi lúc mọi nơi. Dù ngày nay chúng ta đều đã quen thuộc với việc đồ uống được ướp lạnh, nhưng vào thời điểm đó, để lắp đặt các tủ lạnh này ở những quầy thuốc là điều không hề đơn giản.
Bên cạnh đó, Lipovitan còn gây ấn tượng với Tháp LipoD (リポDタワー) bao gồm rất nhiều sản phẩm được trưng bày ở dạng tháp. Đây cũng là một phương thức bán và quảng bá hàng hóa tiên phong do Lipovitan sáng tạo ra.
Một năm sau khi ra mắt, vào năm 1963, Lipovitan lần đầu “đặt chân” ra ngoài Nhật Bản với điểm đến đầu tiên chính là Đài Loan, tiếp theo là Thái Lan, Hồng Kông, Malaysia... rồi đến xứ cờ hoa vào năm 1982. Hiện nay, Lipovitan đã có mặt tại 12 quốc gia trên thế giới với 20 hương vị và được biết tới ở một số nước với tên gọi là Livita hoặc Libogen. Theo thống kê từ Lipovitan, từ khi ra mắt đến nay, doanh số bán ra của thức uống này là hơn 42 tỷ chai (tính đến cuối tháng 3 năm 2009). Trong khi mở rộng kênh bán hàng ra nước ngoài, thương hiệu còn mở rộng nhiều dòng sản phẩm để phù hợp với nhiều đối tượng người tiêu dùng như phụ nữ, trẻ em... Năm 2022 sẽ đánh dấu kỷ niệm 60 năm thành lập của thương hiệu tăng lực nổi tiếng này.
Lipovitan ban đầu được mang đến Thái Lan bởi những người Nhật đến giám sát hoạt động tại nhà máy địa phương của các công ty Nhật Bản. Nhìn thấy cơ hội phát triển từ dòng thức uống tăng lực này, ông Chaleo Yoovidhya đã nghiên cứu Lipovitan và phát triển thương hiệu nước tăng lực Krating Daeng (cũng có nghĩa là Red Bull trong tiếng Anh). Trong một chuyến thăm Thái Lan vào năm 1984, Dietrich Mateschitz, một nhà tiếp thị người Áo biết đến Krating Daeng, từ đó đưa ra lời đề nghị hợp tác với Chaleo và cho ra đời thương hiệu Red Bull nổi tiếng hiện nay.
Lipovitan chính thức có mặt tại Việt Nam vào năm 1999 với một nhà máy tại Khánh Hòa. Tuy nhiên, khi đến Việt Nam, Lipovitan được “biến tấu” với dung tích 250ml thay vì 100ml, đóng lon thay vì chai như phiên bản gốc, có vị mật ong để phù hợp với khẩu vị người tiêu dùng. Với khí hậu nhiệt đới nóng quanh năm như ở nước ta, một loại thức uống có dung tích lớn, vừa giúp tăng năng lượng lại vừa có thể giải khát sẽ phù hợp và được yêu thích hơn, đồng thời một phần cũng vì dạng chai ở phiên bản gốc gợi nhớ đến hình ảnh của thuốc trừ sâu nên sẽ khó gây thiện cảm. Ngoài ra, giá thành sản phẩm cũng được điều chỉnh để phù hợp với thị trường và thu nhập của người Việt.
Là một trong những loại nước tăng lực có mặt sớm nhất tại Việt Nam, hình ảnh lon Lipovitan màu xanh cùng biểu tượng bánh răng đặc trưng xuất hiện khắp các siêu thị, tạp hóa và gắn liền với nhiều thế hệ. Nhờ chất lượng và hương vị hấp dẫn, sản phẩm nhanh chóng chinh phục được sự tin dùng của khách hàng và vẫn sở hữu cho mình lượng “fan” trung thành qua 22 năm, dù cho đã có thêm vô số thương hiệu cạnh tranh xuất hiện.
Trong vài năm trở lại đây, thị trường nước tăng lực tại Việt Nam đang phát triển khá mạnh mẽ và sôi động. Theo báo cáo của Nielsen về dữ liệu bán lẻ thị trường, từ tháng 6 năm 2019 đến tháng 6 năm 2020, ngành nước uống tăng lực chiếm 22,3% và xếp thứ 3 về độ lớn sản lượng trong toàn ngành nước uống đóng chai không cồn (Non-alcohol beverages). Đối với Lipovitan, đây có lẽ vừa là cơ hội lại vừa là thách thức cho một thương hiệu tăng lực lâu đời nhất thế giới.
