Katana là gì? Ý nghĩa của thanh kiếm Katana Nhật Bản

Katana là vũ khí gắn liền với tầng lớp Samurai Nhật Bản thời phong kiến. Vượt qua vai trò là một vũ khí đơn thuần, đến nay thanh kiếm này vẫn là một trong những biểu tượng được tôn kính bậc nhất trong văn hóa xứ Phù Tang. Trong bài viết này, hãy cùng nhìn lại lịch sử của Katana, khám phá những điểm độc đáo của thanh kiếm Nhật và cách nó đã trở thành biểu tượng của các chiến binh Samurai dũng mãnh.

Katana là gì?

Katana (刀 – Đao) hay Uchigatana (打刀 – Đả Đao) là thuật ngữ chỉ một loại kiếm Nhật Bản với chiều dài lưỡi kiếm hơn 60,6 cm (2 shaku). Nó đóng vai trò là vũ khí chiến đấu, đồng thời là huy hiệu đại diện cho cấp bậc của Samurai vì không ai khác ngoài những võ sĩ này được phép đeo trường kiếm.

Được thiết kế cho các đường chém mạnh mẽ, lưỡi kiếm của thanh Katana hướng lên trên, cho phép thực hiện đồng thời cả hai hành động rút và chém. Katana thay thế thanh kiếm Tachi tiền nhiệm, vốn được đeo trên thắt lưng với lưỡi cắt hướng xuống dưới.

Katana và Nihonto có phải là một?

Thuật ngữ Katana thường được dùng để chỉ kiếm Nhật Bản nói chung trên phương tiện truyền thông nước ngoài. Tuy nhiên, Nihonto (日本刀 – Nhật Bổn Đao) mới là thuật ngữ chính xác hơn để chỉ kiếm Nhật, mà trong đó Katana là một phân loại.

Lịch sử của thanh kiếm Katana

Những thanh kiếm Katana được cho là xuất hiện sớm nhất vào thời Kamakura (1185–1333), nhưng lịch sử của nghề chế tạo vũ khí có lưỡi dao ở xứ Phù Tang đã kéo dài hơn hai mươi thế kỷ.

Lúc đầu, kiếm được chế tạo ở Nhật Bản là những biến thể đơn giản của kiếm Trung Quốc - những thanh kiếm sắt thẳng có hai lưỡi. Những phiên bản kiếm Nhật (Nihonto) nguyên bản đầu tiên được coi là tiền thân của kiếm Katana Nhật bắt đầu xuất hiện vào đầu thời kỳ Heian (khoảng năm 700 sau Công nguyên).

Cây kiếm Katana chủ yếu được sử dụng bởi các chiến binh Samurai, giới quý tộc quân sự của đất nước mặt trời mọc trong thời trung cổ (1185-1600) cho đến thời Edo (1603–1868).

Sự phổ biến ngày càng tăng của Katana trong giới Samurai bắt nguồn từ sự thay đổi về phương thức chiến đấu nhấn mạnh vào cận chiến. Rút Katana nhanh hơn thanh kiếm dài Tachi nên nó rất phù hợp khi cận chiến – vốn phụ thuộc rất nhiều vào tốc độ phản ứng.

Thanh Katana được đeo xuyên qua một dải thắt lưng giống như Obi, với cạnh sắc hướng lên trên. Lý tưởng nhất là Samurai có thể rút kiếm và chém kẻ thù chỉ bằng một chuyển động duy nhất.

Khi kết thúc thời kỳ Edo, bước vào thời kỳ Minh Trị, Nhật Bản bắt đầu quá trình công nghiệp hóa và tiếp thu nhiều ảnh hưởng từ phương Tây. Về quân sự, vũ khí chuyển từ kiếm sang súng.

Việc sử dụng Katana Nhật trong đời sống hằng ngày gần như chấm dứt cùng lúc với sắc lệnh cấm Samurai mang kiếm được ban hành vào năm 1876. Kết quả, nhiều thợ rèn phải đóng cửa công việc kinh doanh của họ, dẫn đến nghề rèn kiếm Katana gần như biến mất mãi cho đến năm 1906.

Vào năm này, hai thợ rèn kiếm nổi tiếng đã được bổ nhiệm làm nghệ nhân hoàng gia, nhờ đó kỹ năng của những người thợ rèn kiếm - một di sản văn hóa quý báu - đã được bảo tồn và truyền lại cho đến ngày nay.

Nghề rèn Katana – đỉnh cao của nghệ thuật thủ công Nhật Bản

Để tạo ra một thanh Katana hoàn chỉnh phải trải qua một quá trình phức tạp, tốn rất nhiều công sức và đòi hỏi kỹ năng cùng sự khéo léo đặc biệt. Thợ rèn kiếm Nhật Bản, được gọi là Katanakaji, là những thợ thủ công có tay nghề cao và được kính trọng, và công việc của họ là một nghệ thuật thực thụ.

Quy trình rèn kiếm có thể mất hàng tháng, thậm chí hàng năm và bao gồm nhiều bước, từ chọn loại thép tốt nhất, uốn và tôi luyện lưỡi kiếm, rồi đánh bóng kỹ lưỡng để làm lộ ra vẻ đẹp và sự tinh xảo của tác phẩm.

Cây kiếm Katana thường được truyền lại từ thế hệ này sang thế hệ khác, và nhiều thanh kiếm đã trở thành những Bảo vật quốc gia thực thụ. Các gia đình Samurai cẩn thận bảo tồn di sản và ký ức về tổ tiên của họ bằng cách lưu giữ và tôn vinh thanh kiếm của gia tộc.

Biểu tượng của tinh thần Võ sĩ đạo

Đối với các Samurai, thanh Katana không chỉ là một vũ khí, nó còn tượng trưng cho danh dự, địa vị xã hội và mối liên hệ tâm linh của họ với Bushido - Võ sĩ đạo, tức quy tắc của các chiến binh. Bộ luật này yêu cầu những ai là Samurai phải trau dồi kỷ luật, lòng trung thành, sự dũng cảm và danh dự - những giá trị gắn liền với việc sử dụng thanh kiếm Katana.

Một Samurai phải chăm sóc thanh kiếm của mình, bảo dưỡng và đánh bóng nó thường xuyên để giữ cho lưỡi kiếm luôn hoàn hảo. Thanh Katana cũng được coi là linh hồn của mỗi chiến binh Samurai. Mang theo thanh kiếm, họ luôn chiến đấu với tất cả lòng nhiệt thành và quyết tâm để bảo vệ danh dự của bản thân và của chủ nhân mình.

Giới Samurai thực hiện nhiều nghi lễ liên quan đến thanh Katana để thể hiện sự tôn trọng của họ đối với vũ khí và những giá trị mà nó đại diện. Những nghi lễ này bao gồm:

• Nghi thức rút và tra kiếm vào vỏ (noto): Samurai thực hiện nghi thức này với độ chính xác cao để tránh làm hỏng lưỡi kiếm hoặc vô tình làm bị thương người khác. Nắm vững kỹ thuật này là một minh chứng cho kỷ luật và kỹ năng võ thuật của họ.
• Làm sạch lưỡi kiếm: Samurai sẽ thường xuyên làm sạch thanh Katana của họ bằng giấy gạo, dầu và bột mài. Nghi thức này là một cơ hội để võ sĩ suy ngẫm về tầm quan trọng của vũ khí và cam kết của họ đối với Võ sĩ đạo.
• Tôn thờ thanh Katana: Samurai tôn vinh thanh kiếm của họ bằng cách đặt nó ở một nơi linh thiêng trong nhà, thường là gần bàn thờ gia tiên hoặc nơi đựng đồ có giá trị. Họ coi thanh kiếm của mình là báu vật và đối xử với chúng bằng sự tôn trọng tối đa.

Katana với sự phát triển của nghệ thuật đấu kiếm

Samurai nổi tiếng với việc thông thạo kiếm pháp và thanh Katana là công cụ ưa thích để thể hiện kỹ năng của họ. Qua nhiều thế kỷ, nhiều trường phái và phong cách chiến đấu khác nhau đã ra đời và phát triển, mỗi trường phái nhấn mạnh vào một số khía cạnh cụ thể của kỹ thuật và chiến lược. Trong đó, nổi tiếng nhất bao gồm:

• Kenjutsu: nghệ thuật đấu kiếm truyền thống, bao gồm một loạt các kỹ thuật và chuyển động. Học viên kiếm thuật Kenjutsu cần thành thạo các đòn đánh, đỡ đòn, né đòn và phản công, cũng như chiến đấu trong các trận chiến tay đôi hoặc theo nhóm.
• Iaijutsu: một bộ môn tập trung vào nghệ thuật rút kiếm và ra đòn nhanh bằng thanh Katana, thường là trong một chuyển động uyển chuyển. Kỹ thuật này đặc biệt hữu ích cho các Samurai khi phải đối mặt với một cuộc tấn công hoặc phục kích bất ngờ.
• Kendo: một môn thể thao hiện đại bắt nguồn từ Kenjutsu, được luyện tập với kiếm tre (shinai) với giáp bảo vệ. Kendo đề cao tính kỷ luật, sự tập trung và tôn trọng đối thủ.

Katana trong đời sống hiện đại

Biểu tượng Nhật Bản trong văn hóa đại chúng

Với vai trò mang tính biểu tượng của mình, Katana đã trở thành một biểu tượng của văn hóa xứ Phù Tang và ảnh hưởng sâu rộng đến nhiều khía cạnh của xã hội, từ nghệ thuật đến tín ngưỡng, tôn giáo.

Chẳng hạn, thanh Katana đóng vai trò trung tâm trong kịch Noh và Kabuki, nơi nó được sử dụng để thể hiện những xung đột và tranh giành quyền lực giữa các nhân vật.

Ngày nay, Katana vẫn thường xuất hiện trong văn học, phim ảnh, manga và anime cho tới trò chơi điện tử, nơi nó biểu trưng cho giá trị của lòng dũng cảm, trung thành và danh dự gắn liền với Samurai. Tinh thần Võ sĩ đạo cùng thanh kiếm thiêng không ngừng thu hút những người nước ngoài quan tâm, tìm hiểu và đem lòng yêu mến văn hóa nước Nhật.

Vật sưu tầm đắt đỏ

Với vẻ đẹp và ý nghĩa của mình, ngày nay Katana được giới mộ điệu quan tâm và săn lùng, dù cho mức giá để sở hữu chúng là không hề nhỏ. 

Mỗi thanh Katana được làm thủ công bởi một thợ rèn Nhật Bản đều xứng đáng là một tác phẩm nghệ thuật. Chúng có giấy chứng nhận đăng ký, chứng minh bản thân được chế tác bởi một thợ rèn được cấp phép và theo phương pháp truyền thống. Đặc biệt, mỗi thợ rèn kiếm được cấp phép chỉ được phép rèn hai thanh Katana mỗi tháng.

Một thanh Katana truyền thống, như những thanh Nihonto khác, được làm từ thép truyền thống tamahagane và có tất cả các đặc điểm về mặt thẩm mỹ, chẳng hạn như hamon - vân kiếm.

Tùy thuộc vào người thợ và các yếu tố khác, một thanh Katana thật có thể có giá khoảng 7.500 USD, nhưng tác phẩm của những bậc thầy thậm chí có thể lên đến khoảng 50.000 USD hoặc hơn.

Tìm về làng rèn kiếm 800 năm tuổi ở Gifu

Nếu quan tâm đến văn hóa Samurai và những thanh Katana truyền thống, hoặc muốn tìm kiếm những sản phẩm chất lượng nhất, thì có một thành phố nhỏ ở miền Trung Nhật Bản mà bạn chắc chắn nên ghé thăm.

Seki ở tỉnh Gifu được biết đến như “Thành phố của những lưỡi kiếm”. Tại đây, những người thợ rèn đã chế tạo kiếm và dao trong vòng 800 năm. Việc chế tạo kiếm ở thời hiện đại được quản lý nghiêm ngặt và chỉ số ít những thợ rèn được cấp phép mới có thể rèn Katana, trong đó Gifu sở hữu 10 nghệ nhân.

Nằm ở trung tâm tỉnh Gifu, thị trấn được bao bọc bởi hai con sông. Nước sạch, đất sét chất lượng từ sông được sử dụng trong quá trình tôi luyện, bên cạnh đó là nguồn than dồi dào cùng vị trí chiến lược đã giúp Seki trở thành một cường quốc rèn thép từ xa xưa.

Không chỉ kiếm, thành phố Seki cũng là trung tâm sản xuất dao kéo nhà bếp hiện đại vô cùng nổi tiếng của Nhật Bản. Các sản phẩm lưỡi dao chất lượng cao được sản xuất theo kỹ thuật rèn kiếm truyền thống và công nghệ mới nhất ở đây luôn được các đầu bếp trên toàn thế giới ưa chuộng.

Dù cho tầng lớp Samurai đã biến mất trong xã hội hiện đại, những di sản gắn liền với họ vẫn luôn truyền cảm hứng đến nhiều người ở khắp nơi trên thế giới. Và Katana – linh hồn của các chiến binh Samurai – không chỉ có ý nghĩa quan trọng trong võ thuật, mà còn thực sự tỏa sáng ở khía cạnh văn hóa, lịch sử. Phương pháp rèn nên những thanh kiếm này cũng chính là biểu tượng cho sự tinh tế tuyệt vời cùng tính độc đáo của nghệ thuật thủ công Nhật Bản.