Hành trình 25 năm bảo tồn tiếng Ainu của tờ báo Ainu Times

Theo biến động lịch sử, người Ainu buộc phải chuyển sang nói tiếng Nhật khiến ngôn ngữ của mình dần bị mai một. Với nguyện vọng hồi sinh tiếng mẹ đẻ, một người dân bản địa đã sáng lập nên tờ báo Ainu Times và duy trì nó trong suốt 25 năm qua. 

Ainu Times, tờ báo do tổ chức Ainugo Pen Club phát hành với sứ mệnh hồi sinh và phổ biến ngôn ngữ của dân tộc Ainu, đã đánh dấu cột mốc kỷ niệm 25 năm ra đời. Tờ báo đưa tin tức bằng tiếng Ainu, được phiên âm theo bảng chữ cái La tinh và Katakana.

Shiro Kayano, 64 tuổi, Chủ tịch của Ainugo Pen Club và giám đốc của Bảo tàng Ainu Kayano Shigeru Nibutani tại thị trấn Biratori, Hokkaido chia sẻ: “Tôi muốn tiếp tục phát hành báo để truyền lại tiếng Ainu cho các thế hệ tương lai”. 

Số đầu tiên của Ainu Times phát hành vào ngày 20/03/1997 và được xuất bản 4 lần/năm. Hiện tại, Ainu Times được xuất bản 3 lần/năm và ấn bản mới nhất, cũng là ấn bản thứ 77 của báo đã ra mắt vào tháng 6/2022. 

Ông Kayano hồi tưởng về lần ra mắt số báo đầu tiên: “Chúng tôi tự hào về truyền thống, văn hóa Ainu và cảm thấy tờ báo thật sự có ý nghĩa lớn lao trong việc truyền bá về Ainu. Với chức năng đó, tờ báo chính là đơn vị tiên phong”.

Dân tộc thiểu số Ainu bị buộc phải nói tiếng Nhật dưới chính sách đồng hóa được ban hành trong thời Meiji (1868 – 1912), dẫn tới tiếng Ainu ngày càng ít được sử dụng.

Ông Kayano là con thứ hai của Shigeru Kayano (1926 – 2006), một nhà nghiên cứu văn hóa Ainu và là thành viên Quốc hội đầu tiên thuộc dân tộc Ainu. Tuy vậy, khi còn trẻ, Kayano chỉ biết vỏn vẹn 100 từ Ainu liên quan đến cuộc sống thường ngày. 

Khoảnh khắc ông nhận ra niềm đam mê của bản thân với ngôn ngữ mẹ đẻ là vào năm 1987, khi đang làm việc tại Tokyo và được mời đến Canada trong một chuyến nghiên cứu được tổ chức bởi Ban Giáo dục Biratori.

Tại đây, ông đã có dịp trò chuyện với những người Kwakiutl, một trong các dân tộc thiểu số đầu tiên của Canada sống ở miền duyên hải phía Tây. Mặc dù có một ngôi trường tiểu học địa phương dạy ngôn ngữ Kwakwala bản địa nhưng người trẻ nhất có thể nói lưu loát tiếng mẹ đẻ lại là một cụ bà 85 tuổi. Trong các cuộc hội thoại hằng ngày, người Kwakiutl vẫn sử dụng tiếng Anh là chủ yếu. 

Ông Kayano đã sốc khi chứng kiến một ngôn ngữ đang ở bờ vực biến mất và tự hỏi liệu có thể chấp nhận được không khi bản thân ông cũng là một người Ainu nhưng không thể nói tiếng mẹ đẻ. Lúc bấy giờ, cha ông ở tuổi 61 là người trẻ nhất nói tiếng Ainu.

Kayano nhận ra rằng vẫn chưa quá muộn để hồi sinh lại ngôn ngữ này. Sau khi trở về Nhật, ông nghỉ việc và quay về quê hương Nibutani vào tháng 01/1988 để đảm nhiệm vị trí quản lý tại một lớp học tiếng Ainu do cha ông sáng lập. Ở đây, ông đã nỗ lực hết sức mình để học tiếng mẹ đẻ.

Một ngày nọ, khi vô tình thấy được câu: “Càng có nhiều ngôn ngữ thì càng nên có nhiều nguồn truyền thông” trên một tờ báo địa phương, ông Kayano đã nghĩ rằng: “Đúng vậy, nên có một nguồn truyền thông bằng tiếng Ainu”. 

Vào tháng 09/1996, Kayano đã thành lập nên Ainugo Pen Club với những người bạn của mình cùng với các điều luật như “thúc đẩy viết và xuất bản bằng tiếng Ainu”.

Tờ báo Ainu Times cập nhật tin tức chính trị xã hội cùng các chủ đề thường ngày. Ấn phẩm đầu tiên đã có 640 người đăng ký mua cùng nhiều yêu cầu gửi báo ra nước ngoài. Tuy nhiên, những năm gần đây, số lượng người đăng ký mua báo đã giảm xuống.

Nhằm đẩy mạnh số lượng độc giả, Ainu Times bắt đầu ra mắt phiên bản e-book cách đây 4 năm, nhưng số lượng độc giả hiện chỉ còn 80 người. 

Hiện tại, đội ngũ sản xuất ra tờ báo Ainu Times gồm 10 người ở độ tuổi từ 50-70, sinh sống tại Hokkaido và cả những nơi khác. Dù số lượng độc giả giảm, ông Kayano vẫn tiếp tục xuất bản tờ báo Ainu Times: “Tôi muốn làm hết sức mình cho đến khi người trẻ nhận ra được giá trị của tiếng Ainu và kế thừa nó”. Ấn bản thứ 78 dự kiến sẽ phát hành vào tháng 10/2022.

Xem thêm: Khai trương bảo tàng Quốc gia Dân tộc Ainu "Upopoy" ở Hokkaido

kilala.vn