Tokusatsu là gì? Đặc trưng của dòng phim siêu anh hùng tuổi thơ

Tại Việt Nam, khi phim ảnh Nhật Bản bắt đầu thâm nhập và xâm chiếm thị trường, khán giả cũng được tiếp xúc với những tác phẩm thường được nhắc đến với cái tên Siêu nhân Gao, Siêu nhân cuồng phong... Các loạt phim này thuộc thể loại Tokusatsu, một dòng phim đặc trưng và độc đáo bắt nguồn từ xứ Phù Tang.

Tokusatsu là gì?

Tokusatsu – 特撮 – Đặc Toát là một từ tiếng Nhật chủ yếu được sử dụng để chỉ các tác phẩm truyền hình, điện ảnh của Nhật Bản có sử dụng hiệu ứng đặc biệt. Những bộ phim sử dụng loại kỹ thuật này được gọi chung là phim Tokusatsu.

Thuật ngữ trên được rút gọn từ cụm Tokushu satsuei gijutsu - 特殊撮影技術, nghĩa là những kỹ thuật hiệu ứng đặc biệt (Special Effects/VFX).

Đề tài của dòng phim Tokusatsu là những người hùng ẩn thân trong bộ trang phục có thiết kế lạ lùng, đôi khi là quái thú hay người máy… Nhiều người thường xem loại phim này là drama hành động với nhân vật mặc trang phục kín mít toàn thân, nhưng điều này không hoàn toàn chính xác bởi phạm vi của Tokusatsu rộng hơn thế.

Loạt thương hiệu tiêu biểu tạo nên sự thành công vẻ vang cho dòng phim này là: phim quái vật kaiju (loạt phim Godzilla và Gamera), phim truyền hình về siêu anh hùng (loạt phim Kamen Rider và Metal Heroes, Ultraman, Super Sentai), drama về người máy (Giant Robo).

Sự ra đời và phát triển thành một "thương hiệu quốc dân" của Tokusatsu

Xem xét các loại hình nghệ thuật truyền thống như kịch Kabuki và múa rối Bunraku, chúng ta có thể thấy mối tương quan giữa các màn chiến đấu sử dụng khói màu, hệ thống ròng rọc trên sân khấu của Kabuki, cách dựng cảnh và con rối của Bunraku trong phim Tokusatsu.

Phim ảnh hiện đại được du nhập vào Nhật Bản vào những năm 1890 và lịch sử điện ảnh tại đảo quốc này đã trải dài hơn một thế kỷ. Trong đó, giai đoạn thập niên 50 thường được xem là thời kỳ hoàng kim của điện ảnh xứ mặt trời mọc, đây cũng là khoảng thời gian mà thể loại Tokusatsu ra đời.

Sự hình thành của Tokusatsu hiện đại gắn liền với tác phẩm kinh điển năm 1954 - Gojira (Godzilla) của đạo diễn Ishiro Honda, mà về sau đã trở thành một biểu tượng quái thú huyền thoại, nổi danh toàn cầu. Đề tài quái vật đã thống trị tại Nhật trong những năm đầu của thập niên này.

Những phong cách được sử dụng trong Godzilla như Suitmation - cho diễn viên chui vào bộ trang phục quái thú, và phương thức quay mô hình nhà cửa thu nhỏ bên cạnh quái vật do người đóng để thể hiện sự tương quan về kích thước đã trở thành tiền đề cho kỹ thuật quay Tokusatsu sau này.

Đến năm 1957, đạo diễn Teruo Ishii đã biến Tokusatsu trở thành hiện tượng toàn cầu khi tạo ra loạt phim phim về các anh hùng biến hình đầu tiên của Nhật - Super Giant. Phim đã gặt hái nhiều thành công lớn, thậm chí được lồng tiếng và chiếu một thời gian ngắn ở Hoa Kỳ dưới tựa Starman.  

Một năm sau đó, Gekkou Kamen phát hành, kể từ đây series phim truyền hình dài tập với đề tài siêu nhân bắt đầu xây dựng nên một đế chế mới.

Năm 1966, Maguma Taishi và Ultraman lần lượt được trình chiếu, tạo nên một dòng phim mới là Kyodai hero (người hùng khổng lồ). Kịch bản của nó miêu tả một nhân vật chính biến thân thành người khổng lồ để tham gia vào cuộc chiến bảo vệ chính nghĩa.

Thập niên 2000, khi công nghệ phát triển thì nội dung phim cũng dần chuyển sang hướng khoa học viễn tưởng hay huyền huyễn hơn. Mirai Sentai Timeranger là minh chứng điển hình cho điều này.

Ngày nay, Tokusatsu trở thành một dòng phim riêng nổi tiếng khắp thế giới, là món ăn tinh thần không thể thiếu đối với biết bao thế hệ khán giả, đặc biệt là trẻ em. Nhiều người lớn cũng không thể cưỡng lại sức hút của thể loại này bởi nó cho họ một tấm vé trở về tuổi thơ của mình.

Đặc trưng của thể loại Tokusatsu

Có thể thấy rõ thể loại phim Tokusatsu chú trọng sử dụng kỹ xảo cùng các cảnh hành động, nhân vật thường mặc đồng phục chiến đấu với bản sắc riêng.

Bối cảnh phim Tokusatsu thay đổi theo thời đại, gắn liền với từng giai đoạn lịch sử của nước Nhật. Nội dung đề cao chủ nghĩa anh hùng, cái thiện chiến thắng các ác, truyền tải những bài học cuộc sống mang tính giáo dục cao, dễ hiểu và gần gũi với người xem, đặc biệt là trẻ em.    

Diễn viên trong phim Tokusatsu thường là những tên tuổi mới, không đòi hỏi quá cao về diễn xuất và mang ngoại hình điển trai. Còn nhân vật nữ chủ yếu tập trung vào các người mẫu, idol nổi tiếng, có nhan sắc trẻ trung, năng động. Những diễn viên này thường dễ gây thiện cảm và thu hút giới trẻ dõi theo, đặc biệt là fan nữ.

Tầm ảnh hưởng của dòng phim Tokusatsu trên toàn cầu

Tokusatsu đã cho ra đời một vũ trụ siêu anh hùng đậm chất Nhật, sản sinh ra loạt tác phẩm huyền thoại về đề tài hành động giả tưởng, cũng như là lò đào tạo ra loạt tài năng tương lai cho nền điện ảnh Nhật với những diễn viên nổi tiếng: Suda Masaki, Satoh Takeru, Odagiri Joe, Matsuzaka Tori...

Dòng phim này rất được công chúng yêu thích và trở thành một nét văn hóa đại chúng tại xứ anh đào. Không chỉ phổ biến tại quê nhà, Tokusatsu đã xâm chiếm toàn thế giới và tạo nên "trào lưu Nhật Bản" tại nhiều quốc gia. Những series truyền hình Tokusatsu đình đám được chiếu khắp mọi nơi, trở thành tác phẩm tuổi thơ của nhiều thế hệ khán giả.

Kỹ thuật Tokusatsu cũng đã tạo nên những ảnh hưởng nhất định đến nền điện ảnh thế giới. Thập niên 60, nước Anh thực hiện bộ phim theo phong cách Godzilla của riêng mình. Hollywood cũng xây dựng nên một vũ trụ giả tưởng từ con quái vật huyền thoại này.

Năm 1975, hãng phim Thiệu thị Huynh đệ (Shaw Brothers Studio) của Hồng Kông cũng đã sản xuất The Super Inframan, dựa trên thành công vang dội của Ultraman và Kamen Rider ở xứ Cảng Thơm.

Năm 2001, Buki X-1 Productions của Pháp sản xuất loạt phim Jushi Sentai France Five để tưởng nhớ đến Super Sentai của Toei. Năm 2006, Mighty Moshin 'Emo Rangers công chiếu trên internet với phong cách ăn theo Power Rangers và được chiếu trên MTV UK.

Ở Việt Nam, vào tháng 7/2019, Transform Film và Dive Into Eden đã công bố những hình ảnh của dự án Mighty Guardian: Lost Avian (Chiến Thần Lạc Hồng) với phong cách tương tự như Kamen Rider hay Super Sentai.

Những bộ phim Tokusatsu gắn liền với tuổi thơ

Ultraman – Siêu Nhân Điện Quang

Các siêu anh hùng Tokusatsu có được sự nổi tiếng rộng rãi chính là nhờ thành công ban đầu của Ultraman. Thể loại anh hùng khổng lồ của Tokusatsu đã mở ra với thương hiệu được yêu thích này, và nhân vật Ultraman trở thành một trong những biểu tượng văn hóa đại chúng lớn nhất ở Nhật Bản.

Mặc dù không đạt được nhiều thành công ở thị trường phương Tây, Ultraman đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành nên motif câu chuyện điển hình của thể loại này.

Super Sentai – Siêu Chiến Đội

Super Sentai được phát hành lần đầu tiên vào năm 1975 với Himitsu Sentai Gorenger, và kể từ đó, phim đã phát hành 47 mùa, với mùa thứ 48 sẽ ra mắt vào năm 2024.

Trong mỗi loạt phim, các nhân vật chính là một nhóm người sử dụng thiết bị đeo ở cổ tay hoặc cầm tay để biến hình thành siêu anh hùng, chiến đấu với một nhóm ác nhân ở thế giới khác đang đe dọa chiếm lấy Trái Đất.

Sự phổ biến rộng rãi của loạt phim đã dẫn đến việc bản địa hóa mùa thứ 16 của bộ phim ở Mỹ - Power Rangers, vào năm 1993.

Một số series Super Sentai nổi tiếng tại Việt Nam:

• Hyakujuu Sentai Gaoranger – Siêu Nhân Gao
• Ninpuu Sentai Hurricanger - Siêu Nhân Cuồng Phong
• Samurai Sentai Shinkenger – Siêu Nhân Thần Kiếm
• Tokusou Sentai Dekaranger – Anh Em Siêu Nhân Deka

Kamen Rider - Hiệp Sĩ Mặt Nạ

Mặc dù Super Sentai được biết đến nhiều hơn trên toàn thế giới nhưng series này sẽ không tồn tại nếu không có sự thành công từ sản phẩm trước đó của Toei, Kamen Rider.

Được phát hành vào năm 1971, loạt phim Kamen Rider gốc đã đặt ra nhiều tiền lệ cho những bộ phim siêu nhân sau này. Mặc dù không phải tác phẩm siêu anh hùng Tokusatsu sớm nhất, nhưng đây lại là một trong những loạt phim "henshin" hay còn gọi là anh hùng biến hình đầu tiên.

Cốt truyện mang tính trưởng thành của các phần phim đã thu hút nhiều người hâm mộ. Với 34 mùa, đây vẫn là một trong những ví dụ điển hình nhất về thể loại Tokusatsu.

kilala.vn