Shinkai Makoto và những đặc trưng trong phong cách làm phim

Ở bài viết trước về nhà làm phim tài hoa Shinkai Makoto, bạn đọc đã được biết về hành trình rẽ ngoặt gian nan trong sự nghiệp nhưng gặt hái không ít quả ngọt của vị đạo diễn. Ở kỳ này, Kilala sẽ đi sâu hơn về phong cách, chủ đề cũng như quan điểm làm phim của ông.

Trong hầu hết các phim của Shinkai Makoto sẽ có một nhân vật nam chính và một nhân vật nữ chính, họ đến với nhau theo cách rất đỗi nhẹ nhàng, dễ thương, nhưng vì một hoàn cảnh đau thương nào đó mà phải chia lìa. 

Bắt đầu làm phim từ những trải nghiệm cá nhân

Trong bài phỏng vấn sau thành công của Your Name, đạo diễn tài năng người Nhật đã chia sẻ rằng mỗi khi nghĩ đến khán giả, ông lại nhớ về bản thân khi còn là nam sinh cấp 3. Thời điểm sau tan trường, cậu học trò trở về nhà, bước vào phòng ngủ và ngồi một mình trước bàn học, chỉ yên lặng nhìn ra cửa sổ, không có cảm giác muốn làm bài tập hay đọc sách.

Ông tin chắc rằng ở hiện tại vẫn sẽ có những cô cậu thanh thiếu niên như mình hồi đó - những người dành thời gian để tận hưởng cảm giác “không làm gì”, “không có gì để làm”, và phim của ông dành cho những người như vậy.

Còn với Yakusoku no Basho (Bên Kia Đám Mây, Nơi Ta Hẹn Ước), nhân vật chính là một cậu bé mới từ vùng quê lên Tokyo. Phân cảnh cậu đến ga tàu mà không có chủ đích, chỉ nhìn dòng người đi qua đến từ chính trải nghiệm của đạo diễn khi mới đặt chân tới Tokyo. Hay như phân cảnh trong 5 Centimet Trên Giây, tàu của nhân vật nam chính bị trì hoãn do tuyết rơi khi cậu đang trên đường gặp cô gái mình thầm thương cũng vậy.

Nhưng kể từ khi làm Your Name, ông khẳng định rằng không có bất kỳ chi tiết nào đặc biệt liên quan đến trải nghiệm của mình.

Nỗi cô đơn, sự chia ly và thế giới song song

Đó là ba yếu tố thường thấy trong các tác phẩm của Shinkai Makoto.

Về nỗi cô đơn hay sự mất kết nối, nhân vật chính trong câu chuyện của nhà làm phim người Nhật đều là những người trẻ một mình. Họ đơn thương độc mã vì có suy nghĩ khác biệt, bị cô lập, thậm chí bị bắt nạt. Sự tách biệt của các nhân vật khỏi môi trường hoạt động của mình là chất xúc tác đưa họ tìm đến nhau, nương tựa nhau giữa thế giới ồn ào, ngổn ngang và nhiều rắc rối.

Shinkai Makoto thường làm phim về sự cô đơn, vì đó là điều hay xuất hiện trong giấc mơ của ông. Trong bài phỏng vấn về tương lai làm phim, được thực hiện trong đại dịch Covid-19, Shinkai chia sẻ:

“Ví dụ, đôi khi tôi có một giấc mơ… Một giấc mơ từ thời tôi còn học tiểu học, hoặc khi học cấp hai, cấp ba, tôi thường mơ thấy nó khi còn là một cậu thiếu niên. Chẳng hạn như mình đang trong lễ khai giảng cấp hai và cảm thấy sợ sệt. Bạn không biết cách nói chuyện với người khác và xung quanh bạn toàn những người lớn. Tôi cảm thấy như mình vừa bị vô tình ném vào một nơi rộng lớn mà không có bất kỳ sự trợ giúp nào. Đôi khi tôi vẫn mơ về nó.”

“Tôi đã lo lắng như vậy, nhưng vì lo lắng nên tôi luôn mạnh mẽ hướng về tương lai. Đó là điều tôi luôn muốn bảo vệ thật tốt và cũng là điều mình muốn thể hiện trong các bộ phim”, ông nói thêm.

Đặc điểm tiếp theo trong nhiều tác phẩm của Shinkai là sự tồn tại của một cuộc chia ly. Đó là khoảng cách giữa người và thú trong She and Her Cat; việc chuyển trường của nữ chính trong 5cm/s; cái chết của người vợ, ân nhân trong Children Who Chase Lost Voices; thời tiết liên tục mưa trong Weathering With You; khoảng cách tuổi tác và sự nghiệp trong Garden of Words; thảm họa hủy diệt loài người trong Your Name. Không ồn ào, mãnh liệt, sự chia ly được khắc họa một cách nhẹ nhàng nhưng đủ ray rứt.

Bên cạnh đó, thế giới song song cũng là đề tài nổi bật trong một số phim mang yếu tố giả tưởng. Các nhân vật nam chính và nữ chính hình thành mối liên kết thông qua một đồ vật, hay một cổng thời gian. Điều này thể hiện qua phim dài đầu tay The Place Promised in Our Early Days, Children Who Chase Lost Voices và Your Name.

Điểm đặc trưng đầy tinh tế nữa chính là tính biểu tượng thông qua những chi tiết nhỏ. Trong Your Name, nổi bật là hình ảnh sợi chỉ đỏ tượng trưng cho sự kết nối thân và tâm giữa cậu bé và cô bé. Còn trong Garden of Words là đôi giày thủ công mà cậu học trò mang cho cô giáo mình. Đôi giày là biểu tượng cho cuộc sống, và Yukino nói với Takao rằng cô đã có thể bước đi dễ dàng hơn.

Kể chuyện bằng hình ảnh và âm nhạc

Cùng chung thông điệp, cùng một tâm trạng, nhưng tại sao khán giả vẫn bị thu hút và mong chờ những bộ phim của Shinkai Makoto? Đây là sức hút ngầm đến từ bàn tay của “phù thủy nỗi buồn”.

Trong từng thước phim, khung cảnh hiện lên rộng lớn và chân thực khiến người xem có cảm giác như đang cùng nhân vật dạo bước trên đường, cùng tắm dưới cơn mưa hoặc chỉ đơn giản là dừng chân ở một ga tàu và chờ thời gian qua. Sự độc đáo và cảm giác “như thật” trong từng khung hình đến từ hai điều.

Thứ nhất, khung cảnh từ phim được vẽ từ nhiều bức ảnh mà Shinkai Makoto chụp lại khi đang đi dạo. Thứ hai là cách ông sử dụng ánh sáng trong các tác phẩm của mình. Giám đốc mảng key animation (vẽ khung chính) của xưởng Comix Wave Films, nơi sản xuất ra Garden of Words và Your Name, thừa nhận rằng cách sử dụng ánh sáng là một yếu tố quan trọng tạo nên vẻ đẹp cho các đứa con tinh thần của Shinkai.

“Các nhân vật cũng là một phần của ánh sáng. Màu sắc thay đổi ở từng cảnh quay mới. [...] Sự tỉ mỉ đến từng chi tiết và chất lượng cảnh quay cực kỳ cao. Thậm chí, ông còn thể hiện rõ ràng sự tương phản giữa ánh sáng và phần bóng, chẳng hạn như bạn có thể thấy hình ảnh phản chiếu của lũ lụt trong phim”.

Lợi thế của việc làm game đã giúp vị đạo diễn rất nhiều trong việc tạo ra những thước phim đẹp mắt, thậm chí thay đổi cả ngành làm phim Nhật Bản vốn quen thuộc với khung cảnh 2D. Chúng đưa người xem vào một thế giới đậm chất Shinkai Makoto, với khung trời thăm thẳm của màu sắc, khiến ta bỗng chốc thu bé lại trước sự bao la của không gian.

Về âm thanh, sự kết hợp nhịp nhàng giữa việc sử dụng các ca khúc và nhạc không lời, hình ảnh và những khúc độc thoại là thứ níu giữ khán giả không rời khỏi câu chuyện chia ly của tuổi trẻ.

Những thay đổi kể từ Your Name

Nếu là một fan cứng của Shinkai Makoto, hẳn bạn sẽ nhận ra nhiều thay đổi trong cảm xúc sau khi xem Your Name. Phân cảnh Mitsuha và Taki nhận ra mình đang ở trong thân xác của người kia khiến nhiều khán giả không thể không bật cười. Chưa kể, những mẩu hội thoại dở khóc dở cười mà cả hai đối diện hằng ngày cũng rất đời thường và hài hước. 

Nhiều khán giả xem “Your Name” đã nói rằng: “Bác Shinkai, bác đã thay đổi rồi”. Khi phỏng vấn, chính đạo diễn người Nhật cũng thừa nhận rằng so với những phim trước đó mang sắc thái trầm buồn, Your Name nhiều năng lượng và sức sống hơn, cũng như sở hữu nhiều yếu tố khôi hài hơn.

Nhưng thực ra, Shinkai Makoto không cố ý tạo nên thay đổi lớn với những đứa con tinh thần. Khi được hỏi về việc so sánh Your Name với những tác phẩm trước đó, ông nói rằng “Tôi chỉ làm với khả năng tốt nhất mình có được.” Tuy nhiên, với bộ phim năm 2016, cũng với tâm thế làm hết sức mình nhưng ông tin rằng lần này có thể thêm thắt những yếu tố hài hước một cách hiệu quả và tự nhiên trong phim.  

Sự ra đời của Your Name là bước ngoặt mới trong phong cách làm phim của vị đạo diễn khi xuất hiện nhiều yếu tố hóm hỉnh và hồn nhiên. Đồng thời, thông điệp của phim mang màu sắc mới mẻ đến từ kết thúc mở có phần tươi sáng hơn. Những con người dù cách trở cũng gặp lại nhau khi trưởng thành, cho dù cuộc gặp gỡ chỉ là ngắn ngủi. Điều này cũng được ghi nhận qua Weathering With You.

Những nhân vật truyền cảm hứng cho tác phẩm của Shinkai Makoto

Miyazaki Hayao: Thời còn trẻ, Shinkai Makoto đã được truyền cảm hứng mạnh mẽ bởi nhà sáng lập Studio Ghibli. Những phim anime của Hayao Miyazaki mà ông rất tâm đắc gồm: Laputa: Castle in the Sky, Nausicaa of the Valley of the Wind, The Castle of Cagliostro. Thậm chí, ông còn được gọi là “Miyazaki mới” của giới làm phim hoạt hình trẻ Nhật Bản.

Tuy nhiên, nhà làm phim người Nhật đã từ chối danh hiệu này, thậm chí không muốn tiền bối trong ngành xem Your Name vì ông e ngại Hayao sẽ nhìn ra hết những lỗi trong phim. (Cho đến hiện tại Hayao Miyazaki vẫn chưa xem Your Name!)

Anno Hideaki và Oshii Mamoru: Ngoài ra ông bị ảnh hưởng bởi phim hoạt hình khoa học viễn tưởng The End of Evangelion của Anno Hideaki và Patlabor 2 của Oshii Mamoru. Chính điều này đã tác động rất lớn trong việc hình thành nên những bộ phim đậm chất giả tưởng nhưng không kém phần nhẹ nhàng, sâu lắng của Shinkai Makoto.

Murakami Haruki: Với nỗi buồn trong các tác phẩm của vị đạo diễn người Nhật, nhiều khán giả cảm nhận ông bị ảnh hưởng nhiều bởi nhà văn này - về nỗi cô đơn, câu chuyện tình yêu và đoạn kết mở. Phim của Shinkai chú trọng vào diễn tiến cảm xúc và suy nghĩ của các nhân vật, tương đồng với phong cách của Murakami. Thậm chí, lối viết văn trong các tiểu thuyết của ông cũng bị ảnh hưởng nhiều bởi văn hào này.

Một trường hợp điển hình là phim Your Name, được tạo nên bởi hai nguồn cảm hứng - truyện ngắn “The Safe-Deposit Box” của Greg Egan và truyện ngắn có tựa rất dài của Mukarami “On Seeing the 100% Perfect Girl One Beautiful April Morning”. Ở truyện giả tưởng của Greg Egan, nhân vật nam chính trở thành một con người khác mỗi khi thức dậy, có thể là một người già hay là một bé gái, và anh ta cố gắng xem mình là ai sau một ngày. 

Ở truyện ngắn của Haruki Murakami, có câu chuyện về một chàng trai cố gắng tán tỉnh một cô gái. Trong đó, anh đã nói rằng “Có vẻ như ta vừa mới biết nhau, nhưng thực ra ta đã gặp nhau trước đây khi còn trẻ. Sau đó, cả hai cùng mắc bệnh và mất trí nhớ, nên ta quên mất nhau. Nhưng thực ra, ta đã gặp nhau trong quá khứ.” Đây là nguồn cảm hứng lớn cho tác phẩm năm 2016 của ông. 

Ngoài ra, series Breaking Bad cũng thúc đẩy sự sáng tạo lớn ở Shinkai. Đề tài hoán đổi thân xác của Your Name cũng đến từ bộ manga Ranma ½ (đã được Nhà xuất bản Trẻ phát hành).

Shunji Iwai: Hai tác phẩm đầu tay Nàng Và Con Mèo Của Nàng, Tiếng Gọi Từ Vì Sao Xa được lấy cảm hứng từ nhà làm phim người Nhật này - về câu chuyện, âm nhạc, hình ảnh, ánh sáng và thậm chí các tựa đề ở giữa khung hình. 

Thiên tai, thay đổi thời tiết tại quê hương: Cảm hứng bất tận của ông đến từ những thiên tai, thay đổi thời tiết ở Nhật Bản. Những Đứa Trẻ Đuổi Theo Vì Tinh Tú là một bộ phim kể về thời kỳ hậu thiên tai, dù tác phẩm được thai nghén trước khi trận động đất xảy ra vào năm 2010. Đứa Con Của Thời Tiết và Khu Vườn Ngôn Từ được lấy cảm hứng từ những cơn mưa và các nét văn hóa truyền thống của đất nước mặt trời mọc.

“Rồi chúng ta sẽ vượt qua”: Thông điệp mới nhất từ các tác phẩm gần đây của Shinkai Makoto

Với Suzume no Tojimari chuẩn bị ra mắt vào cuối năm nay, Shinkai Makoto kỳ vọng khán giả thu nhận được cảm xúc tích cực sau khi ra rạp. Khi được phỏng vấn về tương lai trong sự nghiệp làm phim của mình (cũng là thời điểm anime đang được thành hình), vị đạo diễn chia sẻ về ý tưởng ban đầu của bộ phim: “Đó là câu chuyện bắt đầu với một thứ đang diễn ra vượt quá tầm kiểm soát của chúng ta. Nên khi tôi làm bộ phim này, người xem có thể ngẫm rằng “Bằng cách này hay cách khác, chúng ta rồi sẽ ổn thôi”.”

"Corona là một thảm họa lớn. Nhưng những thảm họa lớn đã xảy ra trong nhiều thập kỷ qua rồi đúng không? Đây chỉ là một bộ phim tình cờ được làm ra trong thời điểm corona hoành hành. Kể cả khi điều gì to tát làm thay đổi mọi thứ và đẩy thế giới vào tận thế, chúng ta vẫn phải sống. Dẫu có thiếu thốn, chúng ta phải tiếp tục sống trong thế giới đang thay đổi.

Ngay bây giờ, tôi muốn làm một bộ phim có thể hé lộ những gì diễn ra sau “tận thế” đó. Không phải là bộ phim kể về việc con người chống lại thiên tai hoành hành. Tôi tự hỏi rằng chuyến phiêu lưu của các nhân vật sẽ như thế nào trong một thế giới đã đổi thay. Làm sao chúng ta có thể chia sẻ cảm xúc với nhau? Làm sao có thể vượt qua cú sốc trước biến cố và tiếp tục sống? Tôi nghĩ mình muốn làm một bộ phim cho thấy con người có thể đối diện với thử thách này sau “tận thế".”

Nhưng thực ra, thông điệp này cũng đã xuất hiện trong tác phẩm năm 2019 - Weathering With You. Trong phim, tình cảm giữa Hodaka và Hina đã khiến người dân vùng Tokyo đã học cách chấp nhận những cơn mưa không ngớt. Không còn nhiều nắng, nhưng con người đã dần vị tha và kết nối nhiều với nhau hơn.

Cũng như vết thương trong lòng Hodaka không còn rỉ máu nhiều như trước, cậu tự bước tiếp ở vùng đất xa lạ để trở thành con người cứng cỏi hơn, nhưng không vì thế mà lạnh lùng. Và khi hai cô cậu gặp lại nhau, đó chỉ là lúc họ xếp lại những ký ức tươi đẹp để tiến về phía trước.

Liệu bộ phim mới nhất sẽ mang lại thông điệp mới mẻ gì về việc vượt qua? Chúng ta chỉ có thể trông chờ thôi. 

kilala.vn