Vấn nạn bạo lực học đường ở Nhật Bản

Theo điều tra của Bộ Giáo dục, Văn hóa, Thể thao, Khoa học và Công nghệ Nhật Bản (MEXT), có 8 nhóm hành vi bị xếp vào vấn nạn học đường tại Nhật Bản trong năm 2016, gồm: bạo lực, bắt nạt (không sử dụng bạo lực nhưng gây ra các thương tổn về thể chất dạng nhẹ và tinh thần), nạn nhân nghỉ học, nghỉ học dài ngày, bỏ học ngang, tự sát, cần tham vấn tâm lý.

Bắt nạt học đường tại Nhật

Theo kết quả cuộc điều tra, số vụ bắt nạt học đường chiếm tỉ lệ khá cao, lên đến 323.808 vụ (23.9 vụ bắt nạt/1.000 em). Trong đó bắt nạt tại bậc tiểu học chiếm tỉ lệ cao nhất với 73% tổng số vụ; 400 vụ bị “dán nhãn” nghiêm trọng, gây ra những hậu quả lâu dài cho nạn nhân cả về thể chất lẫn tinh thần; 17 vụ bị đình chỉ đến trường; 12 vụ tấn công giáo viên. Trong khi đó, tỉ lệ trẻ nghỉ học dài ngày lên đến 134.398 vụ (trong số này, 57% nghỉ học trên 90 ngày). Đặc biệt nghiêm trọng là có 10 vụ tự sát do trầm cảm.

Phương pháp các trường học đã thực hiện cuộc điều tra về tình trạng bạo lực và bắt nạt trong nhà trường, gồm: Điều tra bảng hỏi 97,3%, đối thoại trực tiếp 88,5%, sổ tay cá nhân của trẻ 54%.

Điểm đáng lưu ý là chỉ có 17% trên tổng số vụ bắt nạn phát hiện được là do các nạn nhân chủ động khai báo với nhà trường, và chỉ có 11,6% số vụ được phát hiện bởi giáo viên chủ nhiệm.

Kết quả điều tra cho thấy số vụ bắt nạt trong trường học tại Nhật tăng dần qua các năm. Những vụ bắt nạt bằng công nghệ hiện đại như Internet cũng dần tăng cao. Nạn nhân từ các vụ bắt nạt học đường thường phải chịu đựng các di chứng dai dẳng. Theo một nghiên cứu, khả năng tự sát của những trẻ bị bắt nạt khi trưởng thành cao gấp 6 lần so với những trẻ không bị bắt nạt.

Nhiều nghiên cứu đã được thực hiện bởi các cơ quan chuyên môn và Bộ Giáo dục Nhật để tìm ra nguyên nhân cốt lõi cho thực trạng bắt nạt cao bất thường trong nhà trường tại Nhật. Theo đó, có 3 nhóm nguyên nhân chính để giải thích cho vấn đề bắt nạt học đường tại Nhật Bản. 

Nguyên nhân từ phía nhà trường

Hệ thống giáo dục Nhật Bản quá chú trọng vào học lực và thành tích đã góp phần tạo ra một thế hệ trẻ luôn phải sống trong bầu không khí căng thẳng và ức chế. Với đặc trưng chú trọng điểm số và nhồi nhét kiến thức, các trường học tại Nhật vô hình chung đã xem thành tích là thước đo chính để đánh giá một đứa trẻ. Không khí nhà trường nhanh chóng trở nên ngột ngạt, gây áp lực không chỉ cho đứa trẻ mà ngay cả với các giáo viên đứng lớp. Hậu quả là giáo viên và học sinh đều bận rộn với lịch dạy và lịch học dày đặc, thiếu thời gian giao lưu và trao đổi về các vấn đề xảy ra trong đời sống.

Khi không đáp ứng được các mục tiêu thành tích, trẻ dễ rơi vào mặc cảm tự ti, chán chường. Để giải tỏa, trẻ đưa mình thành nạn nhân của các vụ bắt nạt hoặc tệ hơn là tự đứng ra châm mồi cho các vụ bắt nạt đó.

Nguyên nhân từ gia đình và xã hội

Nhật Bản là một xã hội công nghiệp có cường độ làm việc rất cao. Điều này khiến Nhật Bản nổi tiếng khắp thế giới với các vụ “Karoshi” - đột tử vì lao động quá sức, hay Jisatsu - tự sát do trầm cảm. Song song đó là tình trạng già hóa dân số và sự gia tăng các gia đình hạt nhân, khiến trẻ dần mất đi cơ hội giao lưu trò chuyện với chính những người thân trong gia đình. Đồng thời, trẻ cũng gián tiếp phải chịu các hệ quả không nhỏ từ chính cha mẹ - nạn nhân của cỗ máy công nghiệp Nhật Bản.

Cuộc sống ở Nhật Bản khá đắt đỏ, do đó, nếu không tuân thủ một chế độ làm việc nghiêm ngặt, phụ huynh khó có thể đảm bảo nguồn thu nhập ổn định cho gia đình. Sống trong bầu không khí ngột ngạt và luôn căng thẳng đó, trẻ dễ trở thành những phiên bản thế hệ F2 của cha mẹ, lúc nào cũng “vội vội vàng vàng, thiếu thời giờ, nhịp sinh hoạt hối hả, tinh thần ức chế và không hiểu được cảm giác ung dung và thảnh thơi, tinh thần nhàn hạ. Hậu quả là trẻ dễ nổi nóng, bị kích động, quá khích và phải tìm mọi cách để giải tỏa.

Nguyên nhân từ chính bản thân trẻ

Sự thất bại trong các mối quan hệ tại trường học, khả năng giao tiếp kém cỏi, cá tính mạnh… khiến trẻ không bắt nhịp hoặc hòa đồng được với các hoạt động của nhà trường…

Những nỗ lực của chính phủ Nhật Bản

Nhật Bản đã và đang thực hiện nhiều nỗ lực để tạo ra một “bộ hãm” cho thực trạng bắt nạt trong nhà trường. Trong đó, có thể kể đến các nỗ lực xây dựng một cơ chế phối hợp giữa gia đình và nhà trường, chú trọng tuyên truyền về tệ nạn bắt nạt học đường, trao đổi thông tin chặt chẽ trong đội ngũ giáo viên để nhanh chóng phát hiện và hỗ trợ kịp thời ngay khi phát hiện các dấu hiệu sớm của hiện tượng bắt nạt; sâu sát các hoạt động sinh hoạt, mối quan hệ của trẻ; xây dựng các chương trình tư vấn tâm lý và hỗ trợ, giúp đỡ gia đình trong việc xây dựng văn hóa giáo dục tại nhà.

Tuy nhiên, nếu những nguyên nhân cốt lõi nằm ngay trong hệ thống giáo dục hay cơ chế vận hành của xã hội vẫn như cũ thì có lẽ phải mất một khoảng thời gian rất dài, Nhật Bản mới có đủ khả năng để giải quyết vấn đề này.

Tất nhiên, những nỗ lực trước mắt của chính phủ và gia đình, tuy cũng rất quan trọng nhưng chỉ mới chạm đến bề nổi của vấn đề. Cần một sự phối hợp trên bình diện tổng thể và sâu rộng, tập trung và triệt để giữa nhà trường – gia đình và xã hội mới thực sự đem lại những bước chuyển ngoạn mục và thực chất, góp phần trả lại bầu không khí tươi vui và hứng khởi cho môi trường học đường. Có lẽ đó mới là cách tốt nhất để dần đẩy lùi tình trạng bắt nạt học đường tại Nhật Bản.